حال و هوای «شب یلدا» در چهار استان ایران

شب «یلدا/ چله» که به تازگی در فهرست میراث جهانی یونسکو مشترک به نام ایران و افغانستان ثبت شده، رسمی است که شاید در نگاه نخست در سراسر ایران به یک شکل برگزار شود، اما هر منطقه مداخلاتی در جزئیات این آیین دارد.

به گزارش ایران اکونومیست، «یلدا» یکی از آیین‌های قدیمی ایرانیان است که در آخرین شب پاییز برگزار می‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

خانواده‌های ایرانی در جای جای ایران طولانی‌ترین شب سال را که «چله» هم نام دارد در کنار هم به جشن می‌گذرانند. در سراسر ایران آیین‌های مشترکی برای برگزاری شب چله یا یلدا وجود دارد، از جمله حافظ‌ خوانی. اما در برخی شهرها این شب را با سبک و سیاق محلی خود جشن می‌گیرند که برای نمونه به برخی از آن‌ها نگاهی می‌اندازیم.

یلدای سمنانی‌ها 

سمنانی‌ها، شب یلدا را با آجیل، شیرینی‌های محلی، کشمش، آلو غیسی، حافظ‌خوانی جشن می‌گیرند، اما نوع این خوراکی‌ها بسته به نوع فرهنگ و اقلیم منطقه ممکن است تغییر کند، مثلا در گرمسار به جای هندوانه، از خربزه‌های معروف آنجا بر سر سفره یلدا می‌گذارند. دامغانی‌ها هم برای یلدا پسته و شیرینی آرد نخودچی دارند. در شهمیرزاد سمنان، گردو و آلو از خوراکی‌های مهم یلدایی است.  

اما «یلدا» را فقط با خوراکی‌ها جشن نمی‌گیرند، یکی از آیین‌های یلدایی در منطقه خارتوران سمنان، «فال سوزن آبی» است. فالی که ریش‌سفیدان و بزرگان فامیل برای جوانان دم‌بخت می‌گیرند، تا با تفسیر نتیجه آن ببینند در سال جدید ازدواج می‌کنند.  

«سوزن آبی» به این شکل است که دو سوزن که پنبه یا دستمال به آن‌ها متصل شده است را در کاسه مسی پر شده از آب می‌اندازند، اگر سوزن‌ها به هم نزدیک شدند تفسیر ازدواج آن جوانی است که برای او فال گرفتند و اگر از هم دور شدند، یعنی در آن سال ازدواج نمی‌کند.

یکی دیگر از فایل‌های شب چله در سمنان، «فال نخود» است. قبل از انجام این فال وضو گرفته و رو به قبله نشسته و نیت می‌کنند. ۴١ نخود را که هم اندازه و شسته شده است روی پارچه مخصوصی که تنها برای گرفتن فال است، قرار می‌دهند.  نخودها را با دو دست به سه قسمت دلخواه تقسیم می‌کنند و هنگام تقسیم آن‌ها را نمی‌شمارند. این‌گونه مقداری نخود توسط دست راست (دسته اول) و مقداری نخود توسط دست چپ (دسته دوم) و مقداری نخود هم در وسط (دسته سوم) باقی می‌ماند. نخودهای هر قسمت را چهار تا چهار تا از هم جدا می‌کنند و این کار را تا جایی ادامه می‌دهند که چهار نخود یا کمتر باقی بماند. مثلا اگر در دسته اول ۲۱ عدد نخود وجود داشت چهار تا چهار تا جدا می‌کنند به صورتی که یک نخود باقی می‌ماند. سپس با توجه به باقی مانده نخودها فال را تفسیر می‌کنند. اگر باقی مانده‌ها اعداد دو، سه و چهار یا هر ترتیبی باشد، حالت دوک ایجاد می‌کند. این حالت به آن معنی است که جواب فال نخود، بد است و باید برای این‌که نتیجه خوبی حاصل شود، کار را به تعویق انداخت. این نوع فال بد مطلق ندارد و ممکن است نتیجه در آینده تغییر کند. اگر باقی مانده‌ها اعداد یک، یک و سه یا یک، دو و دو باشند  یعنی مجموع باقی مانده‌ها پنج شود، بهترین نوع فال است.

هانی رستگاران ـ مسؤول ثبت آثار و حرائم میراث ملی استان سمنان ـ با ارائه این توضیحات، درباره آیین‌های شب یلدا در سمنان، به ایران اکونومیست گفت: پرونده ثبت این دو آیین سمنانی‌ها در یلدا، در حال آماده‌سازی برای ثبت در فهرست میراث ناملموس است.  

«یلدا» در خراسان شمالی 

یکی از آیین‌های معروف خراسان شمالی برای شب چله که در هشتم آبان ماه ١۴٠١ در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است، «چله برون» است. این آیین برای اولین یلدای یک زوج در دوران نامزدیشان برگزار می‌شود. خانواده داماد برای یلدای نو عروس خود هفت مجمع (سینی) شامل لباس و کفش، شیرینی و آجیل و … که با پارچه ساتن قرمز تزیین شده است، آماده می‌کنند و با شادی و سرور به خانه نوعروس خود می‌برند.  

در روستای خراسان شمالی این رسم را با ساز و آواز اجرا می‌کنند و گروهی از نوازندگان دایره و قوشمه با «چله برون» عروس همراه می‌شوند و می‌نوازند. از طرفی هم مادر عروس برای کسانی‌که هدیه آورده‌اند، تدارکاتی می‌بیند و هدیه کوچکی مانند دستمال سوزن‌دوزی یا ابریشم‌دوزی به آن‌ها می‌دهد. روز بعد از یلدا هم سینی‌های خالی را با هدایایی پر می‌کنند و برای خانواده داماد می‌فرستند.  همچنین یکی از اقلامی که خانواده داماد برای عروس خود در «چله برون» می‌آورند، برنج، روغن، مرغ و گوشت است، چون بر این باورند که عروس جزوی از خانواده آن‌ها شده و باید خودشان مایحتاج عروس را تهیه کنند.  

علی حسین‌پناه ـ کارشناس جامعه شناسی ـ با ارائه توضیحات بالا، درباره شب یلدا در خراسان شمالی به ایران اکونومیست گفت: خانواده‌ها در خراسان شمالی برای شب چله، دور کرسی می‌نشینند، سفره چله می‌اندازند و شاهنامه می‌خوانند. در خراسان شمالی، اما به دلیل شرایط آب و هوایی در این فصل سال انار نیست و از لبو پخته، لبو خشک شده، شلغم پخته، کشمش و توت خشک استفاده می‌کنند.  

به گفته او، یکی از غذاهای مخصوص شب یلدا در بجنورد، «قابلی» است که همزمان با «چله برون» به ثبت رسید. این غذا کمی شبیه استامبولی است و بجنوردی‌ها برای چله آن را در قاب‌های مسی طبخ می‌کنند.  همچنین در شهرستان جاجرم این استان، حلوایی به نام جوزی با محتویات از شیره انگور و گردو برای یلدا آماده می‌کنند که میراث فرهنگی این استان در تلاش است شیوه تهیه این حلوا را تا سال آینده در فهرست میراث ناملموس به ثبت رساند.

خراسان جنوبی در چله‌نشینی

روابط عمومی اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خراسان جنوبی هم درباره آیین‌های شب چله در این استان به ایران اکونومیست توضیح داد: «مراسم «کف‌ زدن» یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی به‌ویژه در شهرستان قائنات است. «کف» نوعی شیرینی است که با زدنِ آب چوبک و شیرین کردن آن به دست می‌آید. برای تهیه این شیرینی محلی مقداری چوبک یا بیخ که ریشه نوعی گیاه صحرایی است را کوبیده و چند بار در آب می‌جوشانند تا تلخی آب گرفته شود. سپس این آب را کنار می‌گذراند تا سرد شود، آنگاه آن را در ظرف بزرگی که بهتر است تغار سفالی باشد، می‌ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز و در محیطی سرد این مایع را آن‌قدر هم می‌زنند تا به‌صورت کف درآید، در کنار این کار، آهنگ‌های خاصی هم می‌خوانند و آن‌قدر هم‌زدن را ادامه می‌دهند تا کف سفت شود.

سپس مقداری شیره انگور یا شیره شکر و یا پودر شکر را به‌تدریج به آن اضافه می‌کنند و زدن کف را ادامه می‌دهند تا خوب مخلوط شود و کف شیرین شود. وقتی‌که کف از هر جهت آماده شد آن را در ظرف‌هایی می‌کشند و روی آن را مغز کوبیده گردو، بادام، پسته و تخم رازیانه (بادیان) می‌پاشند و با سرانگشت آن را می‌خورند. قبل از آن‌که کف را شیرین کنند، برای شوخی و تفریح گاهی مقداری از آن را به سروصورت یکدیگر می‌مالند و چون این کف رنگ و طعم و بویی ندارد، آزاری به کسی نمی‌رساند. این عمل باعث خنده و تفریح هم می‌شود. گاهی نیز در شب‌های برفی برای شگون مقداری از کف را روی برف‌ها می‌ریزند.  

شُو چِله‌گی (شب چلگی) یکی دیگر از آیین‌های خراسان جنوبی است که مانند «چله برون» شمال خراسان است. سینی تنقلات و میوه، پارچه و یا لباس نو از هدایایی است که از طرف داماد آینده به خانه عروس فرستاده می‌شود.  

گوسفند پروانی و گوشت داغ (قورمه) شب چله نیز از دیگر رسم و رسوم‌های قدیم مردم بیرجند به‌خصوص در روستاها بود که تقریباً همه خانواده‌ها برای تأمین گوشت خود یک یا چند گوسفند را در منزل پروار می‌کردند تا موقع نیاز، گوشت آن را مصرف کنند، اما یکی از این گوسفندهای پرواری مخصوص شب چله بود که پس از ذبح، گوشت آن را ریز ریز و در دیگ ریگی (چدنی) قورمه (سرخ) می‌کردند.

یکی دیگر از آیین‌های یلدا بین خانواده‌ها در خراسان جنوبی، دود کردن اسپند است. وقتی خانواده‌ها گرد هم می‌آیند تا یلدا را جشن بگیرند مادربزرگ‌ها با عطر سپند به استقبالشان می‌آیند و این اسپند را برای رفع گرفتاری‌ها و بلا دور سر همه می‌چرخاند و با ذکر صلوات حال و هوای خاصی به آن منزل می‌دهند.»

«شب چله» در کردستان

امیر صادقی ـ کارشناس ارشد مردم‌شناسی کردستان ـ هم درباره شب چله در این استان گفت: شب چله در میان مردم کردستان جایگاه ویژه‌ای دارد. شب یلدا را در کردستان «شه‌و چله» (شب چله) یا «شه‌ و زمسان» (شب زمستان) می‌نامند، شبی که پیش از فرارسیدن‌اش، هیجان و شور خاصی را در میان مردم برمی‌انگیزد. در تدارکات این جشن، سنندجی‌ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه‌های کوچکی که از روستای گردشگری سراب قامیش تهیه می‌شود را در تفاله سرکه می‌اندازند تا برای این شب «کالک تورش» (خربزه ترش) که از اصلی‌ترین موارد سفره است داشته باشند. پس از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه‌ ترش، هضم غذا را آسان کرده و باعث می‌شود بقیه‌ شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه‌های رنگارنگ شب چله استفاده کرد. آب داخل خربزه را نیز که مزه‌ ترش و شیرین می‌دهد جداگانه در ظرفی ریخته و تقسیم می‌کنند.

او ادامه داد: چند ماه قبل از زمستان، خوشه‌های انگور را برای این شب در زیرزمین یا در سایه نخ کرده و از سقف آویزان می‌کنند که به آن «آنو» (با نون مفخم) می‌گویند. غذای مخصوص شب یلدا در استان، دلمه و رشته پلو است، در این شب اگر همسایه‌ها مایل باشند از غذایی که تهیه کرده‌اند به همدیگر می‌دهند که به آن «کاسه هاوسا» می‌گویند.

این مردم‌شناس درباره دیگر خوراکی‌ها و آیین‌های کردستان در یلدا چنین گفت: «انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته‌ زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بو داده کدو و همچنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌های کوچکی درآمده از جمله‌ خشکبارهای شب چله در کردستان است. همچنین میوه‌های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و آنو می‌شود از ضروریات شب چله در کردستان است. در برخی از خانواده‌ها برای خوردن میوه‌های شب چله سفره می‌اندازند و در برخی دیگر به روال امروزی است. هندوانه از جمله میوه‌هایی است که حتما باید سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسیده معمولا هندوانه‌های خوبی از آب درنمی‌آیند. خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می‌شود. همچنین در اعتقادات محلی خوردن آن را در این شب باعث قوی شدن بدن در مقابل بیماری‌های زمستان می‌دانند.

«گوروا بازی» یکی از بازی‌های محلی کردستان است که در گذشته در شب یلدا آنجا می‌شده است. همچنین پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند «خاتون زمهریر» را برای نوه‌هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می‌کنند، همچنین در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.

کردها نیز مانند مردم خراسان شمالی و جنوبی، رسم دارند برای دختران تازه نامزد کرده، در شب یلدا هدایایی ببرند، که «خوانچه بردن» نام دارد. در این خوانچه‌ها علاوه‌بر خوراکی و میوه، هدیه‌ای گران‌بها که معمولا پارچه یا قطعه‌ای طلا است، برای عروس برده می‌شود.

در کردستان رسم دیگری وجود دارد به نام «شه‌و زمسانی» که در آن عروس اولین شب چله را در خانه‌ شوهر تجربه می‌کند و آن به این معناست که این بار خانواده‌ عروس باید خوانچه‌هایی را که تمام نیازهای شب چله خانواده‌ داماد را برطرف کند، به منزل دامادشان ببرند.

همچنین در سال‌های گذشته در روستاهای کردستان، در شب چله، مراسم شال انداختن نیز اجرا می‌شد. در این رسم از روزنه‌های بالای بام‌ها که نقش هواکش و نورگیر را دارند، جوانان روستا شال‌های لباس‌شان را پایین می‌فرستند تا صاحب‌خانه هدیه‌ای به مناسبت شب چله در آن بگذارد.»

 

منبع: خبرگزاری ایسنا برچسب ها: شب یلدا ، شب چله ، میراث ناملموس ، میراث جهانی یونسکو

منبع: ایران اکونومیست

کلیدواژه: شب یلدا شب چله میراث ناملموس میراث جهانی یونسکو خراسان شمالی یکی از آیین فهرست میراث میراث ناملموس خراسان جنوبی باقی مانده خانواده ها شب یلدا شب چله خوراکی ها شب چله چله برون

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iraneconomist.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران اکونومیست» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۶۷۱۲۷۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

آغاز مذاکرات صادرات دانش قطعه‌سازی به چهار کشور

رضا رضایی، پیشکسوت صنعت قطعه ایران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری علم و فناوری آنا درباره نحوه مشارکت با شرکت‌های دانش بنیان گفت: یک سری شرکت دانش بنیان خودمان داریم، متخصصانمان روی قطعه‌هایی که قرار است از خارج بیاید مطالعه و برنامه‌ریزی می‌کنند و وقتی ۷۰ درصد اطمینان پیدا کنیم که می‌توانیم ساخت داخل کنیم، وارد عمل می‌شویم و شرکت را تشکیل می‌دهیم. به‌طور مثال هزینه خرید قطعه ۱۶۰ دلاری را با تولید داخل به ۳۰ تا ۳۷ دلار می‌رسانیم.

این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه اساس قطعات تولیدی مجموعه فعالیت ما با محوریت تولیدات دانش بنیان است، گفت: با ۵ محصول اختصاصی و استراتژیک در صنعت خودرو در زمینه تولیدات فناورانه پیشتاز بوده و این کار از ابتدا با بحث تحقیق و توسعه توسط مهندسان ایرانی از سال ۹۸ شروع شد و سال ۱۴۰۰ موفق به دریافت دانش بنیان نوع یک یا فناورانه شدیم.

کاهش ارزبری در تولید قطعات خودرویی و توسعه دانش

رضایی افزود: توانستیم در بخش تولید قطعه خودرویی کاهش ارزبری و توسعه دانش داشته باشیم تا بتوانیم به شرکت‌های عمده خودروسازداخلی خدمات گسترده‌تری ارائه کنیم. همچنین سعی شده به عنوان یک شرکت شتاب دهنده، سایرشرکت‌های مشابه را نیز که در رتبه پایین‌تر قرارداشته اند را ارتقاء دهیم.

عضو هیئت مدیره مجمع کارآفرینان ایران تصریح کرد: طراحی بُرد، سخت افزار، نرم افزار و سایر قطعات و ملزومات صنعت خودرویی توسط تیم دانش بنیان طراحی می‌شود البته ناگفته نماند ضروری است جهت توسعه تیراژ محصولات، از سایرشرکت‌های زیرمجموعه کوچک‌تر کمک گرفته شود.

طراحی و تولید قطعات صنعت خودوریی با فناوری روز دنیا

پیشکسوت صنعت قطعه ایران گفت: ایده طراحی تمام محصولات به عنوان تولیدات دانش بنیان مطرح و درنهایت به تولید انبوه می‌رسد و این یکی از موفقیت‌های ما است چراکه شرکت‌های دانش بنیان بعضا طراحی می‌کنند و می‌توانند محصولی را به ثبت برسانند، اما در تیراژ انبوه محصول موفق نبودند.

صاحب شرکت دانش بنیان با تاکید براینکه در بخش طراحی و تولید قطعات صنعت خودوریی با فناوری روز دنیا خیلی موفق بوده ایم، گفت: با توجه به این حجم از فعالیت دانش بنیان‌ها درراستای تولیدات فناورانه در این بخش از صنعت، این شرکت تولید کننده قطعات خودرویی توانسته در مدت زمان کوتاهی که از عمر تأسیسش می‌گذرد نسبت به توسعه دانش، فروش قابل توجهی را داشته باشد.

پیشکسوت صنعت قطعه ایران گفت: تنوع در محصولات یکی از اهدافی است که با توجه به پتانسیل زیاد و ایده‌های متناسب با صنایع قطعه سازی از اهداف ماست و البته دراین راستا خانواده کاملی از محصولات با فناوری بالا را تشکیل داده ایم.. همچنین مهمترین موضوع این است که تمام قطعات ما مطابق با استاندارد‌ها و الزام خودروساز است. ضمن آنکه در حال توسعه محصولات جدیدتر با پیشرفت خودرو هستیم.

اشتغال هوشمند در صنعت قطعه سازی کشور

به گفته عضو هیئت مدیره مجمع کارآفرینان ایران؛ ایجاد اشتغال هوشمند و ساخت قطعات هایتک شاید یک نسل جدیدی از اتفاقات باشد که کشور به آن نیاز دارد.

رضایی درمورد استفاده از هوش مصنوعی چنین توضیح داد و گفت: در خطوط تولید قطعات خودرویی که استفاده می‌کنیم ناچار هستیم برای کنترل‌ها و افزایش سرعت از هوش مصنوعی بهره بگیریم. تاکنون دستگاه‌هایی که به نام Aui ساختیم برای هوشمندسازی خطوط، استفاده بهینه و بهره‌بری بیشتر از پرسنلی که می‌توانند عملکرد بهتری در سازمان داشته باشند، بوده است.

مدیرعامل یک شرکت تولیدات صادراتی با محوریت دانش بنیان افزود: سعی کردیم نیروی انسانی را در جا‌های بهتر استفاده کنیم و به دلیل اینکه نسبت به سال‌های گذشته منابع انسانی در کشور محدود شده، ایجاد اشتغال وضعیت بهتری پیدا کرد. از طرفی مجبور هستیم به نیرو‌ها آموزش بیشتری بدهیم و واقعیت اینکه سطح نیرو‌های کاری در این حوزه خواسته و ناخواسته بالا رفته و کار‌های سطح پایین توسط ماشین انجام می‌شود؛ بنابراین هوش مصنوعی کمک کرد سطح پرسنل عوض شود و بتوانند کار‌های متخصصانه تری انجام دهند.

فروش محصولات تولیدی به کمک دانش بنیان‌ها

عضو هیئت مدیره مجمع کارآفرینان ایران گفت: توانستیم سال گذشته تسهیلات سرمایه در گردش بگیریم تا بتوانیم توسعه فروش را از طریق کمک دانش بنیان افزایش دهیم.

پیشکسوت صنعت قطعه ایران اعلام کرد: در حال حاضر به دنبال صادرات دانش به سمت کشور‌های هدف هستیم و طراحی‌های لازم برای صادرات بیشتر علم و فناوری و همچنین محصولات دانش بنیانی به کشور‌های همسایه در حال پیگیری است.

وی تصریح کرد: با ازبکستان، ترکیه، روسیه و حتی چین در زمینه تبادل دانش و صادرات محصولات فناورانه در حال مذاکره هستیم؛ و در ابتدا در این حوزه با ۱۰ تا ۳۰ میلیارد تومان هزینه مهندسی شروع به فعالیت شده و احتمالا ازبکستان اولین شرکت در راستای واردات علم و دانش و همچنین محصولات و تولیدات دانش بنیانی ما باشد.

انتهای پیام/